Di tích Đền Thái Vi ở Ninh Bình

Đền Thái Vi là một ngôi đền nằm ở thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình. Đền thờ các vua nhà Trần có công lớn với Hoa Lư như Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông, Trần Anh Tông và hoàng hậu Thuận Thiên.

Sau cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ nhất (1258), vua Trần Thái Tông (Trần Cảnh) - lúc đó tuổi tròn 40 nhường ngôi cho con rồi lui về vùng núi Vũ Lâm tu hành, lập am Thái Vi ở phía Tây thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư ngày nay.

Trước đền có giếng ngọc xây bằng đá xanh. Sau đền là dãy núi đá Cấm Sơn. Phía ngoài của Nghi môn, hai bên có đặt hai con ngựa bằng đá xanh nguyên khối. Qua Nghi Môn có gác chuông làm bằng gỗ lim, các mái lợp ngói mũi hài. Ở đây treo một quả chuông đúc từ năm Chính Hoà thứ 19. Đối diện với gác chuông theo đường chính đạo là tháp bia và ba tấm bia dựng hai bên. Tháp bia bốn mặt ghi công đức những người có công cúng tiến xây dựng đền.

Đường chính đạo và sân rồng đều lát đá xanh. Sân rồng rộng khoảng 40m2. Hai bên sân rồng là hai dãy nhà Vọng - nơi xưa kia các cụ bàn việc tế lễ. Từ sân rồng bước theo các bậc đá có độ cao 1,2m là đến Ngũ đại môn (5 cửa lớn) có 6 hàng cột đá tròn song song đều được chạm khắc nổi long vương chầu vào chính diện. Mặt ngoài các cột đá đều chạm khắc các câu đối bằng chữ Hán. Các xà hiên cũng làm bằng đá, chạm khắc lưỡng long chầu nguyệt.

Gian giữa của Bái đường, trên cao treo bức hoành phi sơn son thiếp vàng có bốn chữ Hán lớn “Long đức chính trung” (Đức lớn chính giữa), bái đường thờ công đồng trên bệ đá.Tiếp theo là ba gian Trung đường với hai hàng cột đá tròn, mỗi hàng bốn cột, đều được chạm khắc nổi long vân.

Ở đây đặt nhang án đá. Hai bên có đôi hạc gỗ cao 2 mét và hai bộ chấp kích thờ sơn son thiếp vàng. Qua Trung đường vào năm gian chính tẩm có 8 cột đá tròn được chạm khắc nổi: cầm, kỳ, thi, hoạ.Điều độc đáo ở đền Thái Vi là tất cả các cột đều làm bằng các tảng đá xanh nguyên khối cao to, được chạm khắc rất công phu, tỉ mỉ, đường nét uyển chuyển, tao nhã như chạm gỗ.

Những người thợ đá ở đây đã làm cho các cột có hồn mang tính nghệ thuật cao.Trong cung khám của chính tẩm, ở giữa là tượng Trần Thánh Tông, bê trái tượng Trần Thánh Tông là tượng Trần Thái Tông, bên tượng Trần Thái Tông là tượng Hiển Từ Hoàng Thái Hậu (Là Hoàng hậu Thuận Thiên của vua Trần Thái Tông từ năm 1237) bà mất năm 1248. Thọ 32 tuổi.

Ngoài ra trong chính tẩm còn phối thờ (bài vị ) Trần Nhân Tông ( là con đầu của Trần Thánh Tông, và Trần Anh Tông( bài vị thờ là con trưởng của Trần Nhân Tông). Như vậy đền Thái Vi thờ 4 đời vua nhà Trần. Hai bên tả hữu là hai tượng Kim đồng ngọc nữ đứng hầu nhà vua. Phía sau đền Thái Vi nguy nga, trầm mặc là hai mắt rồng ở hai bên. Tương truyền, đây là hai hố sâu đổ đất đá vào cho đầy, một thời gian sau đất lại trũng xuống không bao giờ bằng mặt đất.

Tại khu di tích đền Thái Vi còn một am nhỏ là nơi vua Trần Thái Tông đã cho lập lên và ở đó tu hành trong thời gian cuối đời.

Đền Thái Vi là một di tích lịch sử văn hóa đồng thời điểm du lịch trong tuyến du lịch văn hóa sinh thái Tam Cốc - Bích Động. Theo lệ hàng năm cứ đến ngày14 tháng 3 (âm lịch) lễ hội Thái Vi được tổ chức và coi là Quốc lễ. Đây là dịp để nhân dân Ninh Bình và nhân dân cả nước tưởng nhớ cong lao to lớn của các đời vua Trần- những người có công với dân với nước.