Di tích Đền Kiến Ốc ở Ninh Bình

Đền Kiến Ốc

Phạm Tử Nghi - Thủa nhỏ rất thông minh, học một biết mười, lớn lên có sức khoẻ hơn người, ham luyện tập võ nghệ, ông đắp con đê dài ước ba dặm, hai đầu và hai bên đường đắp các ụ đất cao năm thước, sau này cầm gậy chạy đến ụ hét to một tiếng, đánh gạt bằng các ụ đất này.

Phạm Tử Nghi làm quan triều nhà Mạc tới chức Thái uý, tước Tứ Dương hầu. Ngày mồng sáu tháng sáu năm 1546, vua Mạc Hiển Tông Phúc Hải mất, con trai trưởng mới sáu tuổi, Tứ dương hầu Phạm Tử Nghi chủ trương lập Hoàng vương Mạc Chính Trung con trai thứ hai Mạc Thái Tổ Đăng Dung lấy cớ rằng: ‘‘Hiện nay trong nước đang lúc nhiễu loạn nên lập vua lớn tuổi‘‘ các tôn vương họ Mạc và nhiều đại thần không theo vẫn lập Mạc Phúc Nguyên lên nối ngôi vua. Tứ Dương hầu Phạm Tử Nghi cùng Mạc Văn Minh đưa Hoàng vương về Hoa Dương huyện Ngư Thiên (Thái Bình) lập triều đỉnh riêng, nhưng sau đó bị đại quân triều Mạc đánh thua. Hoàng vương Mạc Chính Trung và Mạc Văn Minh đem gia tộc và các đồ bảo khí chạy sang Khâu Châu qui hàng Trung Quốc, còn Phạm Tử Nghi thu tàn binh đóng ở Hải Đông. Mượn cớ nhà Minh dung nạp chứa chấp hoàng vương Mạc Chính Trung, Tứ dương hầu Phạm Tử Nghi củng cố quân đội đánh vào Châu Khiêm (Châu Khiêm thuộc Lưỡng Quảng) để đòi Mạc Chính Trung, quân nhà Minh bị thua không chế ngự nổi, quan tổng đốc Quảng Đông là Tất Liêu một mặt cho người đưa thư trách vua Mạc, một mặt tìm cách cho người bắt cóc bà mẹ Phạm Tử Nghi theo đường biển đưa về Trung Quốc rồi đưa thư báo Tứ Dương Hầu muốn tính mạng bà mẹ an toàn thì phải đến nơi hội ước và rút binh không được quấy nhiẽu Trung Quốc nữa. Tứ Dương Hầu nghĩ đến đạo làm con nên đành phải hẹn ngày giảng hoà để đón mẹ về. Đúng hẹn Tứ dương hầu Phạm Tử Nghi đến nơi hội ước thì bị quân Minh mai phục, đao phủ chém chết rồi chặt đầu ông bêu ở chợ, đốt xác ông ra tro cho gió thổi bay. Ngay sau hôm đó trên đất Lưỡng Quảng người và súc vật bị hại rất nhiều, quan tổng đốc Lưỡng Quảng phải ra lệnh làm một hòm bằng gỗ trầm hương đặt thủ cấp Tứ Dương hầu Phạm Tử Nghi vào trong làm lễ tế tôn phong làm ‘‘ Lưỡng Quốc Phúc Thần ‘‘rồi đặt hòm gỗ trầm hương lên bè nứa trên che lọng xanh thả xuống dòng sông Tây Giang, chiếc bè này trôi về Nam đến bến sông Niệm thì dừng lại, dân làng Vĩnh Niệm đón rứơc hòm gỗ trầm hương làm lế an táng, xây lăng và dựng đền thờ.

Tứ Dương hầu trong khi làm quan: Đầu đời Mạc năm Kỷ Hợi (1533) quan Nam triều đánh chiếm trấn Thanh Hoa nội lấy lại Tây kinh, quân thế rất mạnh, Tứ Dương hầu được vua Mạc Thái Tông phong thành Quốc tây tiết chế tổng chỉ huy các đạo quân Mạc đóng ở Thanh Hoa ngoại trấn .

Thanh Hoa ngoại trấn có hai phủ Trường Yên và Thiên Quan, có 6 huyện làYên Mô, Yên Khang, Gia Viễn,Yên Hoá, Phụng Hoá, và Lạc Thổ. Đời Gia Long đổi là đạo Thanh Bình, năm Minh Mệnh thứ 3 đổi là đạo Ninh Bình, năm thứ 10 đổi là trấn Ninh Bình, sau là tỉnh Ninh Bình.

Thời các triều vua Lê trung hưng phong tặng đạo sắc năm Vĩnh Thịnh thứ 6(1710) thần đã được phong tới 43 Mỹ tự: Linh ứng, Dực vận, Tế nghiệp, Hậu đức, Khuông quốc, Dương uy, Cương nghị, Hùng lược, Quốc an, Dân hùng, Vĩ lược, Phong công, Kình thiên, Pháp tổ, Chính trực, thông tích, Minh đạt, Cương trực, Uy dũng, Long thịnh, Linh thông, Dũng quả, Thần đoán, Khoan hoà,Anh danh,Phù ứng đại vương, Thượng đẳng phúc thần…Đời nhà Nguyễn phong sắc Mỹ tự: Quảng đại, Hoàng thâm, Chiêu Linh, Hoành mô, Khuông hựu, Quang ý, Dực bảo trung hưng tôn thần

Tứ Dương hầu Phạm Tử Nghi thường cho quân sĩ giúp dân khai sông, đắp đê cho dân cấy cày thuận lợi nên sau khi Tứ Dương hầu mất , dân làng Kiến ốc lập đền thờ trên khu đất Người đóng hành doanh xưa, tôn làm Phúc thần bản cảnh, duệ hiệu của thần là ‘‘Nam Dương đông đạo, Nguyên soái tiết chế các xứ bộ thuỷ chư doanh, Phò mã Đô uý thành quốc công‘‘. Thần thường hiển linh âm phù nhân dân chống thiên tai lũ lụt, hạn hán.

Đền Kiến ốc còn lưu giữ được các câu đối ca ngợi Tứ Dương hầu Phạm Tử Nghi:

Tứ Dương truyền ngọc tích thiên thu từ miếu túc thanh cao

Lưỡng Quảng phân kim qua bách chiến sơn hà dư tráng liệt.

Dịch :

Tứ Dương truyền dấu ngọc nghìn năm, đền miếu cung kính thanh cao

Lưỡng Quảng (Quảng Đông,QuảngTây)động giáo vàng trăm trận non sông còn vang tráng liệt.

Đền thờ Tứ Dương hầu Phạm Tử Nghi đặt tại thôn 8 xã Khánh Trung, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình. Đền thờ có kết cấu bổ dọc.Gian ngoài là nơi tế lễ, hội họp, hai cung tiếp là cung thờ và cuối là hậu cung. Hàng năm cứ vào ngày sinh và ngày mất của ông ( Ngày sinh mồng 2 tháng 2 và ngày mất 15 tháng 9 âm lịch ) Ban quản lý di tÝch đền tổ chức lễ tưởng niệm ông, người dân trong vùng đến đền dâng lễ vật thờ cúng.

Hình ảnh cho đền Kiến Ốc ở Ninh Bình