Di tích Đền Đông Hội ở Ninh Bình

Vào khoảng cuối năm 20, ở Tổng Cẩm Bối (Thanh Liêm, Hà Nam) có gia đình ông Trần Hãn, vợ là Vũ Thị Ba làm nghề bốc thuốc chữa bệnh cứu người. Ông Trần Hãn còn là người giỏi thơ văn và võ nghệ. Ông bà Trần Hãn sinh được ba người con: con đầu là Đống Bụt, con thứ là Diệu Vũ con gái út là Ngọc Nữ Trần Hoa. Hai người con trai lớn lên lại giỏi võ nghệ. Còn cô con gái út lại có sắc đẹp nghiêng nước nghiêng thành.

Đến năm 34 Tô Định được nhà Đông Hán (Trung Quốc) sai sang làm Thái Thú ở Giao Chỉ (nước Việt Nam thời bấy giờ). Nghe đồn Ngọc Nữ Trần Hoa tài sắc vẹn toàn, Tô Định muốn lấy nàng làm tỳ thiếp nhưng không được, bèn giết ông Trần Hãn. Ba người con của ông phải chạy vào vùng đất Hoàng Sơn Hạ Khu (nay là thôn Đông Hội, Ninh An, Hoa Lư, Ninh Bình) để lánh nạn trong một ngôi chùa ngày đó có tên là chùa Thanh Xuân rồi luyện tập võ nghệ, tâp hợp binh sỹ nuôi trí báo thù.

Khi Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa từ đầu năm 40 để trả thù nhà, đền nợ nước ba anh em họ Trần triêu mộ được 500 quân sỹ từ Hoàng Sơn Hạ Khu kéo về Hát Giang theo Hai Bà Trưng (trong đó có 50 quân lính là con của làng), đánh đuổi Tô Định. Hai Bà Trưng phong cho Đống Bụt làm Đô Đốc Đại tướng quân, Diệu Vũ Làm Dương Uy Đại tướng quân. Ngọc Nữ Trần Hoa làm Tham Tán mưu sư, cùng Hai Bà Trưng đánh giặc. Tô Định phải hốt hoảng bỏ chạy về nước.

Sau khi đánh bại quân Tô Định thu lại 65 thành trì ở Lĩnh Nam, Trưng Trắc lên ngôi lấy tên là Trưng Nữ Vương, đóng đô ở thành Phong Châu. Việc lớn hoàn thành, ba anh em xin Trưng Nữ Vương được về quê bái yết Tổ Đường đồng thời trở lại khu Hoàng Sơn Hạ Trang, Dương Vũ, Tống Sơn Vũ sửa sang lại ngôi chùa, nơi triêu binh và cư trú trước kia của ba vị và đa tạ nhân dân 15 nén vàng để làm công đức cho chùa, bái yết tổ đường song xuôi ba anh em trở về kinh Đô tiếp tục phục vụ Trưng Nữ Vương. Vì sự nghiệp lớn chống giặc ngoại xâm, cả ba anh em họ Trần đều đã hi sinh. Trưng Vương truyền lệnh làm lễ an táng ba vị ở phía trái thành Phong Châu và sắc phong là Thượng Đẳng Phúc Thần: anh cả là Đống Ấm Đống Bụt Đại Vương anh thứ là Diệu Vũ Dương Uy Đại Vương, cô em út là : Ngọc Nữ Trần Hoa Công Chúa. Sau khi ba vị về trời, tưởng nhớ công ơn của ba vị, người dân Dương Vũ đã sửa ngôi chùa Thanh Xuân, nơi ba vị đã từng cư trú để cầu Quốc Thái dân an thành ngôi đền thờ tự chính ba anh em.

Năm 1993, đền được được Bộ văn hóa thông tin công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia.